martedì 11 novembre 2014

Halloween e sa traditzione sarda....

Halloween e sa traditzione sarda: 
duas festas diferentes chi tenent cosas a cumòniu 

De Sara Firinu.
Custu non cheret èssere unu disàfiu intre Halloween e sa traditzione sarda; s’intentu est cussu de chircare de cumprèndere chi  sunt duas festas diferentes chi tenent, de onni manera, calicuna cosa a cumòniu.
E duncas, pro ite festamus Halloween inoghe?? Dd’ischimus, a nois sardos praghet meda sa cosa anzena, totu su chi benit dae foras, nos paret prus meledosu de sa traditzione antiga nostra.
In Itàlia, dae carchi annu, isetamus una festa chi, a nàrrere sa beridade, no est sa nostra.
In su mundu anglosassone si faghet festa, emmo, ma faghet parte de sa traditzione issoro!
Inoghe est pro su prus una festa cummertziale,  pro bèndere màscaras, durches e contivizare festas…
Sunt pagas sas persones chi ischint ite est Halloween, chi ischint chi est sa festa de sa “morte”: inoghe pro sos pitzinnos est solu un’ocasione pro si mascarare, pro s’ispassiare zirende de domo in domo pro petire durches e, pro sos mannos, est una festa chi faghent sena ischire, su prus de sas bortas, nen mancu pro ite.

Sas orìgines de Halloween

Sas orìgines de Halloween torrant a sos “Celti”, unu pòpulu antigu chi biviat in Frantza e Inghilterra prus o mancu 2000 annos faghet. Sos “Celti” creiant chi su 31 de santuaine, chi pro issos fiat su vèspuru de s’annu nou, sas ànimas malas torraiant in terra pro fàghere a tìmere a sa zente. Su de fàghere festa fiat una manera pro apasigare sas ànimas de sos mortos.
Su nùmene benit dae s’inglesu: su 1° de santandria, sa die de totus sos Santos, in inglesu si narat All Saint’s Day e, sa die in antis, est tzerriada All Halloween Eve, nùmene chi, a pustis, est istadu incurtziadu in Halloween.
Su contu de sa tzuca, sìmbulu de Halloween, benit dae una paristòria chi contat de s’addòbiu intre un’òmine e de su dimòniu.
Sting Jack fiat unu mesu alcolizadu chi biviat in Irlanda, zogaiat, teniat unu muntone de dèpidos e aiat fatu unu patu cun su dimòniu: dd’aiat bèndidu s’ànimu pro si pagare sos dèpidos.
Si fiant addobiados sa note de su 31 de santuaine e Jack dd’aiat cumbidadu a bufare. Issu aiat nadu chi emmo ma a cunditzione chi esseret pagadu Jack. S’òmine fraitzu, duncas, chi non crediat chi su dimòniu s’esseret pòdidu mudare in cale si siat cosa, dd’aiat preguntadu  de si mudare in soddu. Comente dd’aiat fatu, Jack si dd’aiat postu in bussaca paris a una rughe de prata, impedende a su dimòniu de torrare comente fiat.
Su dimòniu, duncas, dd’aiat propostu un’acordu: si ddu lassaiat torrare comente fiat non diat èssere prus torradu a ddi segare sa passèntzia pro un’annu. Jack aiat nadu chi emmo, pensende de rennèssere a fàghere una vida sana, a nche dd’agabbare de bufare, a pensare a sa famìllia sua… gasi su dimòniu non ddu diat àere chircadu prus.
Ma sas cosas non fiant andadas gasi: Jack non fiat rennèssidu a cambiare vida e s’annu a pustis, semper sa note de su 31 de santuaine, su dimòniu fiat torradu a ddu chircare. Ma custa borta puru si fiat fatu culonare dae s’òmine fraitzu chi, s’annu a pustis, si fiat mortu. Ma a Paradisu non dd’aiant fatu intrare e nen mancu a s’inferru ca su dimòniu, arrennegadu nieddu pro èssere istadu culonadu, nche dd’aiat torradu a mandare a sa terra a zirare comente un’ànima in pena.
Una die chi fiat rundende in su buju, s’òmine nd’aiat regortu un’arrigaza pro si dda papare ma su dimòniu nche dd’aiat tiradu unu cantu de crabone buddidu chi Jack, disisperadu, nd’aiat regortu pro si fàghere lughe in cussu caminu malu e prenu de paules, pro andare a si chircare unu pagu de paghe chi, a nàrrere sa beridade, no aiat agatadu mai.
A pustis, in sa traditzione populare, s’arrigaza fiat diventada una tzuca e dae inoghe est nàschida sa paristòria de Jack-O-Lantern.
Pròpiu pro custu, pro sas orìgines suas e pro su fatu chi, comente narant sas lezes de maina, su 31 de santuaine est sa die de fatuzos, maina e satanismu, su significadu de custa die est istadu ammanniadu unu pagu: timòria, morte, ànimas, violèntzia, dimònios… totus cosas chi praghent meda a sa zente.

Sa traditzione de     Sardigna

Su fatu chi sas duas festas ruent in sa matessi die, diat pòdere fàghere pensare a sa matessi  traditzione. Ma sa beridade est chi sa festa nostra de Totus sos Santos non tenet nudda a ite bìdere cun Halloween ca tenet un’orìgine catòlica, nàschida prus o mancu in su 840 a pustis de Zesù Cristu, gràtzias a su Paba Gregorio IV.
A printzìpiu si faghiat in su mese de maju, a pustis, Odilio de Cluny, in su 1048, nche dd’aiat trantzida a su 1° de santandria pròpiu pro cuntrastare su cultu antigu de sos “druidi celtici[1]”. .
In Sardigna esistit e est istada costoida una traditzione chi tenet unas cantas cosas a cumòniu cun cussa anglosassone ma tenet un’orìgine catòlica e unu intentu ebbia: cussu de ammentare sas ànimas de sos mortos.
Sa die de su vèsperu de Totus sos Santos, in Sardigna, est tzerriada cun su nùmene de “Is Animeddas” in sa Sardigna de parte de bassu o “Su Mortu Mortu” in cussa de parte de subra; ma sos nùmenes càmbiant dae bidda a bidda.
In Campidanu e in sa Sardigna de bassu sos pitzinnos, mascarados de pantumas, andaiant de domo in domo a petire un’istrina pro sas “ànimas pitzinnas”; dae inoghe su nùmene de Is Animeddas. A primu a sos pitzinnos ddis daiant durches fatos in domo comente pabassinos, pane de saba e unu durche nòdidu pro su nùmene, s’”Ossu de Mortu”, e finas àteras istrinas comente mela granada, castanza, durches de mele e pabassa e carchi sodditu.
Custa est una traditzione chi esistit galu in unas cantas partes de Sardigna; tzertu, imbetzes de pane e durches fatos in domo, oe a sos pitzinnos ddis dant caramellas, tziculate… ma abarrat semper biu s’ammentu antigu de sas “animeddas” o de su “mortu mortu”.
In una parte de su Campidanu, imbetzes, est tzerriada “Is Dopiadoris” ca pro duas dies de sighidu, dae su 31 de santuaine a su 2 de santandria sas campanas beniant sonadas a dòpiu, est a nàrrere cun tocos de mortu, dae zente betza de sa bidda chi abarraiat in campanile pro tutu su tempus. In su mentres sos pitzocheddos pichiaiant de ghenna in ghenna pro petire un’istrina: nughedda, castanza, mela chidonza, durches.
Cussu de andare de domo in domo a petire est una cosa chi sa traditzione sarda tenet a cumòniu cun sa festa de Halloween.
Un’àtera usàntzia sarda de sa note de su 31 de santandria fiat cussa de aprontare una chena bella e tènnere sa mesa aparitzada totu sa note manna, gasi sas ànimas de cussa famìllia podiant andare e gosare ancora de sos pragheres de sa terra. Sos istudiosos de antropologia narant chi sa chena fiat fata de macarrones fatos a manu, una tassa de binu e una broca de abba, lassados in subra de sa mesa sena furcheta o gurteddu; una lampanedda a ozu abarraiat alluta totu sa note de su vèsperu de Totus sos Santos pro permìtere a sas ànimas in bìsita de papare cun totus sas comodidades.

Non respetare custa traditzione cheriat nàrrere a fàghere arrennegare a sas animas chi, sinono, s’intendiant traitas.
Un’àtera cosa chi diat fàghere pensare a un’orìgine comune de sas duas festas (sarda e anglosassone) est cussa de sas tzucas.
Finas babbai nostros istofaiant sa tzuca, a forma de conca de mortu (sìmbiles a cussas de Halloween, tzerriadas Jack-O-Lantern), nche ddi poniant a intro una candela e nde faghiant lumeras. Custu faghiat parte de sos ritos de “Is fracheras”.

Fortzis su prus de sos sardos non connoschet custas traditziones, màscarat a sos fizos pro Halloween, contivizat festas de timòria sena ischire nen mancu pro ite. Tènnere bia sa traditzione nostra de sas “animeddas” e de su “mortu mortu” diat chèrrere nàrrere a tènnere bia sa memòria istòrica nostra e a non nche pèrdere sas traditziones antigas de sa terra de Sardigna.


[1] Il druida o druido (pl. druidi; nei testi classici non è attestato il singolare e compaiono solo i plurali greco druidai e latini druidae e druides) è il dignitario appartenente ad una classe dirigente sacerdotale, al quale competevano, tra i Celti della Gallia e delle isole Britanniche, l'adempimento di riti di culto comprendenti anche il sacrificio umano, l'interpretazione degli auspici, la conservazione e la trasmissione del sapere tradizionale, la presidenza delle assemblee religiose, l'arbitrato nelle controversie tra tribù e l'amministrazione della giustizia civile e criminale (in particolare nei casi di assassinio).


Nessun commento:

Posta un commento