Halloween e sa traditzione sarda:
duas festas
diferentes chi tenent cosas a cumòniu
De Sara Firinu.
Custu non cheret èssere unu disàfiu intre Halloween
e sa traditzione sarda; s’intentu est cussu de chircare de cumprèndere chi sunt duas festas diferentes chi tenent, de
onni manera, calicuna cosa a cumòniu.
E duncas, pro ite festamus
Halloween inoghe?? Dd’ischimus, a nois sardos praghet meda sa cosa anzena, totu
su chi benit dae foras, nos paret prus meledosu de sa traditzione antiga nostra.
In Itàlia, dae carchi annu, isetamus
una festa chi, a nàrrere sa beridade, no est sa nostra.
In su mundu anglosassone si
faghet festa, emmo, ma faghet parte de sa traditzione issoro!
Inoghe
est pro su prus una festa cummertziale, pro bèndere màscaras, durches e contivizare
festas…
Sunt pagas sas persones chi ischint ite est Halloween, chi ischint
chi est sa festa de sa “morte”: inoghe pro sos pitzinnos est solu un’ocasione
pro si mascarare, pro s’ispassiare zirende de domo in domo pro petire durches
e, pro sos mannos, est una festa chi faghent sena ischire, su prus de sas
bortas, nen mancu pro ite.
Sas
orìgines de Halloween
Sas
orìgines de Halloween torrant a sos “Celti”, unu pòpulu antigu chi biviat in
Frantza e Inghilterra prus o mancu 2000 annos faghet. Sos “Celti” creiant chi
su 31 de santuaine, chi pro issos fiat su vèspuru de s’annu nou, sas ànimas
malas torraiant in terra pro fàghere a tìmere a sa zente. Su de fàghere festa
fiat una manera pro apasigare sas ànimas de sos mortos.
Su
nùmene benit dae s’inglesu: su 1° de santandria, sa die de totus sos Santos, in
inglesu si narat All Saint’s Day e,
sa die in antis, est tzerriada All
Halloween Eve, nùmene chi, a pustis, est istadu incurtziadu in Halloween.
Su
contu de sa tzuca, sìmbulu de Halloween, benit dae una paristòria chi contat de
s’addòbiu intre un’òmine e de su dimòniu.
Sting
Jack fiat unu mesu alcolizadu chi biviat in Irlanda, zogaiat, teniat unu muntone
de dèpidos e aiat fatu unu patu cun su dimòniu: dd’aiat bèndidu s’ànimu pro si
pagare sos dèpidos.
Si
fiant addobiados sa note de su 31 de santuaine e Jack dd’aiat cumbidadu a
bufare. Issu aiat nadu chi emmo ma a cunditzione chi esseret pagadu Jack.
S’òmine fraitzu, duncas, chi non crediat chi su dimòniu s’esseret pòdidu mudare
in cale si siat cosa, dd’aiat preguntadu de si mudare in soddu. Comente dd’aiat fatu,
Jack si dd’aiat postu in bussaca paris a una rughe de prata, impedende a su
dimòniu de torrare comente fiat.
Su
dimòniu, duncas, dd’aiat propostu un’acordu: si ddu lassaiat torrare comente
fiat non diat èssere prus torradu a ddi segare sa passèntzia pro un’annu. Jack
aiat nadu chi emmo, pensende de rennèssere a fàghere una vida sana, a nche
dd’agabbare de bufare, a pensare a sa famìllia sua… gasi su dimòniu non ddu
diat àere chircadu prus.
Ma
sas cosas non fiant andadas gasi: Jack non fiat rennèssidu a cambiare vida e
s’annu a pustis, semper sa note de su 31 de santuaine, su dimòniu fiat torradu
a ddu chircare. Ma custa borta puru si fiat fatu culonare dae s’òmine fraitzu
chi, s’annu a pustis, si fiat mortu. Ma a Paradisu non dd’aiant fatu intrare e
nen mancu a s’inferru ca su dimòniu, arrennegadu nieddu pro èssere istadu
culonadu, nche dd’aiat torradu a mandare a sa terra a zirare comente un’ànima
in pena.
Una
die chi fiat rundende in su buju, s’òmine nd’aiat regortu un’arrigaza pro si
dda papare ma su dimòniu nche dd’aiat tiradu unu cantu de crabone buddidu chi
Jack, disisperadu, nd’aiat regortu pro si fàghere lughe in cussu caminu malu e
prenu de paules, pro andare a si chircare unu pagu de paghe chi, a nàrrere sa
beridade, no aiat agatadu mai.
A
pustis, in sa traditzione populare, s’arrigaza fiat diventada una tzuca e dae
inoghe est nàschida sa paristòria de Jack-O-Lantern.
Pròpiu
pro custu, pro sas orìgines suas e pro su fatu chi, comente narant sas lezes de
maina, su 31 de santuaine est sa die de fatuzos, maina e satanismu, su
significadu de custa die est istadu ammanniadu unu pagu: timòria, morte,
ànimas, violèntzia, dimònios… totus cosas chi praghent meda a sa zente.
Sa traditzione de Sardigna
Su
fatu chi sas duas festas ruent in sa matessi die, diat pòdere fàghere pensare a
sa matessi traditzione. Ma sa beridade
est chi sa festa nostra de Totus sos Santos non tenet nudda a ite bìdere cun
Halloween ca tenet un’orìgine catòlica, nàschida prus o mancu in su 840 a pustis de Zesù Cristu,
gràtzias a su Paba Gregorio IV.
A
printzìpiu si faghiat in su mese de maju, a pustis, Odilio de Cluny, in su
1048, nche dd’aiat trantzida a su 1° de santandria pròpiu pro cuntrastare su
cultu antigu de sos “druidi celtici[1]”. .
In
Sardigna esistit e est istada costoida una traditzione chi tenet unas cantas
cosas a cumòniu cun cussa anglosassone ma tenet un’orìgine catòlica e unu
intentu ebbia: cussu de ammentare sas ànimas de sos mortos.
Sa
die de su vèsperu de Totus sos Santos, in Sardigna, est tzerriada cun su nùmene
de “Is Animeddas” in sa Sardigna de parte de bassu o “Su Mortu Mortu” in cussa
de parte de subra; ma sos nùmenes càmbiant dae bidda a bidda.
In
Campidanu e in sa Sardigna de bassu sos pitzinnos, mascarados de pantumas,
andaiant de domo in domo a petire un’istrina pro sas “ànimas pitzinnas”; dae
inoghe su nùmene de Is Animeddas. A primu a sos pitzinnos ddis daiant durches
fatos in domo comente pabassinos, pane de saba e unu durche nòdidu pro su
nùmene, s’”Ossu de Mortu”, e finas àteras istrinas comente mela granada,
castanza, durches de mele e pabassa e carchi sodditu.
Custa est una traditzione chi
esistit galu in
unas cantas partes de Sardigna; tzertu, imbetzes de pane e durches fatos in
domo, oe a sos pitzinnos ddis dant caramellas, tziculate… ma abarrat semper biu
s’ammentu antigu de sas “animeddas” o de su “mortu mortu”.
In una parte de su Campidanu, imbetzes, est tzerriada
“Is Dopiadoris” ca pro duas dies de sighidu, dae su 31 de santuaine a su 2 de
santandria sas campanas beniant sonadas a dòpiu, est a nàrrere cun tocos de
mortu, dae zente betza de sa bidda chi abarraiat in campanile pro tutu su
tempus. In su mentres sos pitzocheddos pichiaiant de ghenna in ghenna pro
petire un’istrina: nughedda, castanza, mela chidonza, durches.
Cussu de andare de domo in domo a petire est una cosa
chi sa traditzione sarda tenet a cumòniu cun sa festa de Halloween.
Un’àtera usàntzia sarda de sa
note de su 31 de santandria fiat cussa de aprontare una chena bella e tènnere
sa mesa aparitzada totu sa note manna, gasi sas ànimas de cussa famìllia
podiant andare e gosare ancora de sos pragheres de sa terra. Sos istudiosos de
antropologia narant chi sa chena fiat fata de macarrones fatos a manu, una
tassa de binu e una broca de abba, lassados in subra de sa mesa sena furcheta o
gurteddu; una lampanedda a ozu abarraiat alluta totu sa note de su vèsperu de
Totus sos Santos pro permìtere a sas ànimas in bìsita de papare cun totus sas
comodidades.
Non respetare custa
traditzione cheriat nàrrere a fàghere arrennegare a sas animas chi, sinono,
s’intendiant traitas.
Un’àtera cosa chi diat
fàghere pensare a un’orìgine comune de sas duas festas (sarda e anglosassone)
est cussa de sas tzucas.
Finas babbai nostros
istofaiant sa tzuca, a forma de conca de mortu (sìmbiles a cussas de Halloween,
tzerriadas Jack-O-Lantern), nche ddi poniant a intro una candela e nde faghiant
lumeras. Custu faghiat parte de sos ritos de “Is fracheras”.
Fortzis su prus de sos sardos
non connoschet custas traditziones, màscarat a sos fizos pro Halloween,
contivizat festas de timòria sena ischire nen mancu pro ite. Tènnere bia sa
traditzione nostra de sas “animeddas” e de su “mortu mortu” diat chèrrere
nàrrere a tènnere bia sa memòria istòrica nostra e a non nche pèrdere sas
traditziones antigas de sa terra de Sardigna.
[1] Il druida o druido (pl. druidi;
nei testi classici non è attestato il singolare e compaiono solo i plurali
greco druidai e latini druidae e druides) è il
dignitario appartenente ad una classe dirigente sacerdotale, al quale competevano, tra i Celti della Gallia e delle isole Britanniche, l'adempimento di riti
di culto comprendenti anche il sacrificio umano, l'interpretazione degli
auspici, la conservazione e la trasmissione del sapere tradizionale, la
presidenza delle assemblee religiose, l'arbitrato nelle controversie tra tribù
e l'amministrazione della giustizia civile e criminale (in particolare nei casi
di assassinio).
Nessun commento:
Posta un commento